ANTZUOLAN ZEHAR IBILBIDEAK: BASALDE AUZOAN ZEHAR

Denbora:2 ordu.

Kilometroak:7.

Zailtasunak: Erdi mailakoa.

Interesgunea: 
Natura, arkitektura artistikoa eta etnografia gune interesgarria (Aitzaga-Basaldeko hariztia, Amilletako indarretxea, San Blas baseliza ...). Hala ere, Abiadura Handiko Trenak eragindako obrengatik, hondatuta aurkitzen da ingurua gaur egun.

• Antzuola: Ondarre auzoko iturritik, Manitxa-Mendigorritik, Irimo Goenara garamatzan bidexka hartuko dugu.
• Aitzaga: Baserri hau eraberrituta badago ere, bere ateburuko  egitura, harlanduzko koloma eta guzti, Iriarte Azpikoaren antzera, XVII. mendean koka daiteke. Hala ere, lehen aipamen historikoa 1391ekoa da.
• Kaxeta eta trenbidea: Lur jota dagoen Kaxetatik 1971eko otsailean desagertu zen "Los Vascongados" trenbidea hartzen da, Otamendi, Irimo eta Eguzkitza baserriak (hiruren lehen aipamen historikoak 1391ekoak dira) eskuma aldean lagaz.

• Galardi: 1391eko lehen aipamen historikoarekin, 1851ean berraiki zen, fatxadan dagoen oroigarriak dioskun bezala. Hala ere, gaur egun, guztiz zaharberritu dute.

• Amilleta: 1391ekoa da lehen aipamena, eta gaur duen egitura XVIII. mendekoa bada ere, etxe barruan XV-XVI. mendeko aztarnak badauzka. Ospetsua da "Amilletako Dotriña", XVII. mendearen erdi aldean Juan Bautista de Amilletak (1637-1700) euskaraz idatzirikoa.

• Iñurrigarro Garaikoa: Iñurrigarrotarrak dagoeneko 1391ean azaltzen dira dokumentuetan. Garaikoak ematen du zaharrena, gero Iñurrigarro azpikoa egin zelako. Estalitako XVI. mendeko arku zorrotz bat ere ikus daiteke bere horman.

Iñurrigarroak: Garai eta Azpikoa. Behean, Amilletako indarretxea.

• Amilletako indarretxea: XX: mendearen hasieran (1914-5) egindakoa. Promotoreak Amilleta, Galardi eta Iraustako senideak izan ziren, eta bertatik makina bat baserri nahiz kaleetara bidaltzen zuten argindarra, batik bat Herriko plazatik gorakoei. Gaur egun ez dago batere egoera onean.
•  Madariaga: Garai bateko baserriaren aztarnak ikus daitezke. Ospetsua baserria, bertako leiho batean hildako baten aurpegia ikusten omen zelako.

Bueltatuz, Iñurrigarro Garaira, hemendik behera, ...

• Iñurrigarro Azpikoa: XVII. menderako eraikita zegoen baserri hau, badirudi orain dagoen tokian baino beherago eraiki zela.
• Basalde errota: Kanpoko aldea geratzen da bakarrik. Errotaren aztarna batzuk baldin badaude ere inguruan (batik bat gorako duen urtegia) dagoeneko desagertutzat ematen da 1919. urtean eraiki omen zen errota. Indarretxe bezala ere ezagutua, Basalde inguruko baserriek hemendik hartzen zuten argindarra, nahiz eta baita Ur salto baserrikak ere.

Gaur egun, trenaren obrak direla eta, guztiz desitxuratuta dago ingurua.  

• San Blas baseliza: Olotz izeneko lur eremuan kokatuta dago eraikita batez ere eztarriko gaitzak sendatzen dituen zaindari honen ermita. Garai bateko zaindaria baina, Santa Engratzia omen zen, dokumentuetan Santa Engratzia de Olotz bezala ezagutzen baita. Otsailaren 3an ospatzen da San Blas eguna, eta egun oso polita izaten da. Izan ere, herriko okindegietan egiten da opil borobil berezia bertan bedeinkatzeko. Aldi berean, "U" tankerako koroa du barru aldean, duela urte batzuk berreskuratuta. XVI. mendekotzat jo daitezkeen leihatilak ere ikus daitezke.
• Aitzaga-Basalde: 1391eko baserria dena, zutik irauteko orduak mugatuta dauzka, izan ere Abiadura Handiko Trenaren eraginez, bota behar dutelako. Gorago harizti eder bat.

Arreta handiz Zumarragara doan bidea zeharkatu, eta Olamendi baserria lagaz, autobus geltokitik gora hasten den porlanezko bidetik ...

Olamendi baserria eta San Blas. 1950. hamarkadako argazkia. 

• Zorroztarrieta: Baserri honen aipamena 1876. urtekoa da. Bertako eraluntzak eta hartzen zen eztia estimatua zen.
• Altzeta: 1876. urtekoa dugu bere lehen aipamena. Atalaia ederra Antzuola eta Basalde ingurua ikusteko.
• Loieta:  1876. urtekoa da baserri honen lehen aipamena. 1904ean berreraiki zuten. Orain ere zaharberritze prozesuan dago. 

• Hemendik behera, porlanezko bidea hartuz, Irainera, eta hemendik Antiguara bidean,Iriarte Gainekoa. XVIII. mendeko ateondo ikusgarria duen baserria: arkoduna eta armarriarekin batera erdi puntuko leiho bitxia (XVI. mendea). Ondo berezitzen dira medianila eta antzinako etxearen aztarnak. Bere lehen aipamena baina, 1500 urtekoa da.

• 
  

• Iriarte Azpikoa: Araban ikus daitezkeen antzerako baserria: ohol egitura bertikala, tartean adreilua jarrita, eta harlanduzko zutabe batez eutsirik. XVII. mendekoa da.

• Kalbarixoko gurutzeak: Antigua ermitaren aurrean, XVIII. mendekoak dira.Erdiko gurutzea da interesgarriena. Ohiturak dioskunez, Antigua baselizako serora, beata edo zaindariarekin batera joaten omen ziren herriko etxekoandre asko euren umeei oinez ahalik eta azkarren ikas dezaten eskatzera, gurutzeari hiru buelta emanez eta, buelta bakoitzean, oilarrari pa emanez.

• Antiguako baseliza: Errukizko Amaren parrokia egin aurretik parrokiatzat ere hartua. Bertan Andra Mari gotiko (XV. mendea) paregabea ikus daiteke. Erromesen edo bidaiarien zaindaria ere bada. Oraingo ermita 1940. hamarkadan berriztu zen.

Antiguako Andra Maria eta ermita 

• Antiguako errota: Eraberrituta eta martxan dagoena, eta ikusgai Florentino Lamarianori esker.

Antiguatik Kalegoira, eta hemendik herriko plazara iritsiko gara.

ANTZUOLAN ZEHAR IBILBIDEAK

IBILBIDEA, 1:UZARRAGA ETA GALARTZA AUZOETAN ZEHAR

Denbora: Hiru ordu

Kilometroak: 9

Zailtasuna: Erdi mailakoa.

Interesgunea: Uzarraga eta Galartza ezagutzeko bidea ematen digu ibilbide honek, bertan, besteak beste, Bergara aldean, baina Antzuolako udalerrian kokatuta dauden baserriak ikusteko aukera izango dugu. Esan, Galartza aldeko inguru hau "Txangala" bezala ere ezagutua dela.

Ibilbidearen profila eta 
interesguneak

• Antzuola. Beheko auzotik -Etxezuritik- hasten den Uzarragako bidea hartuko dugu (2 kilometro), Iruetxeta, Arizmendi eta Iturriotz baserriak pasatuz, Lausagarreta baserrira iritsi arte.

Lausagarreta baserria. Gainean Elutsa baserria egon zen ingurua.

• Lausagarreta eta Elutsako karobiak. Lausagarreta baserriko etxe azpian aurkitzen da lehendabiziko karobia, hau da, karea egiteko labea.Elutsan dagoenarekin bat egiteko, Lausagarretatik Uzarragara zihoan bide zaharra jarraitu beharra dago zelaitik gora, izan ere gaur egoera tamalgarrian dago bidea.Biak egoera fisiko txarrean badaude ere, ondo ikus daitezke karobiaren zati desberdinak (ataka, gangak).

• Uzarraga. Antzuolako lehen parrokia izandakoa, gaur egun egoera tamalgarrian dago, izan ere azpiko lur mugimenduen erruz jausteko zorian aurkitzen da.Une honetan Errukizko Amaren parrokian daude bertako erretaula eta gainontzeko elementu artistikoak, besteak beste Jeronimo de Larreak XVII. mendean egindako erretaula eta Urrutiko marfilezko gurutzea, berau ere XVII. mendekoa, Filipinetan egindakoa, eta Mexikotik Urrutiko seme batek bidalitakoa.

Uzarragatik Urruti aldera hartuko dugu bidea, eta gaina hartu orduko, ezkerraldean hasten den pista batetik iritsiko gara ia-ia desagertuta dagoen Santikutzera.

• Santikutz (Santa Cruz ermita). Uzarraga gainean kokatu eta XVIII. mendean desagertu zena. Gaur egun bere ormak ikusteko aukera dago. Ohiturak diosku bertan lurparatzen omen zituztela Leintz bailarako gizaseme ospetsuak, Uzarragak ustez bere jatorri tenplarioaren babesean.

• Sarralde. 1391ekoa da baserri honen lehen aipamena. Aspalditik hutsik dagoen baserria dugu. Barruan gordetzen du igeltsuz egindako armarria. Sabaian, berriz, garai bateko dolare habe ederra ikus daiteke, garai batean sagardoa egiten zenaren lekukoa. Oso ospetsua zen baserri hau zeuzkan sagastiengatik eta bertatik jasotzen zen sagarrarengatik.
  
  Sarralde baserria. 
  Fondoan, berriz, Amezti baserria

Sarraldetik, sutearen ondorioz eraldaketak izan dituen 

• Bereterio baserria. 1391. urtekoa da baserri honen lehen aipamen historikoa. Suteak izan ditu baserri honek, aipagarriena 1941eko otsailaren 1ekoa, baserri erdia erre zen.Hortik dator oraingo egitura berezia.

• Urruti. 1391ekoa da baserri honen lehen aipamena. Bizkaiko Zaindaria den Berriotxoako Balentinen amaren -Maria Monika de Ariztiren- jaiotetxea dugu berau (1797ko maiatzaren 4an jaioa, eta gazte Elorriora joan omen zen bizitzera). Baserriko oroigarriak azpimarratzen digu, baita ere: " ... madre del Beato Fr. Valentín de Berrio-Ochoa, Obispo de Tonkin, martirizado el 1º de noviembre de 1861".

Urruti baserria.

Hemendik,Bergarako udalerriaren mugarri diren baserrietara joateko, porlanezko bidea jarraitu besterik ez dugu Gorriz-Handi baserriraino.

• Gorriz-Handi.  Ate-ondo edo ezkaratza polita dauka, zutabe eder eta guzti. Baserri gain aldean, Gorlara doan bidea jarraituz, Gorriz-Txiki, Elorriaga  eta Amezti baserriak ere ikus daitezke. Behe aldean, ostera, Galartza errekan, 1920an eraikita  baina orain jaustear dagoen Galartza errota.

• Ugarriaga (Gainekoa eta Azpikoa)baserriak. Lehena XVI. mendean aipatua, eta bigarrena, berriz, XVII. mendean. Bergarako mugarriekin bat egindako baserriak dira (inguruan ikus daitezke mugarriak). Gainean, Antzuolakoa ere den Portu etxea. Baserrien inguruan abelazkuntza-kooperatiba dago.Ugarriaga Gaineko baserrian baita zurezko ate ederra ere.Azpian, berriz:

• Eguzkitza baserria.1391ean ere aipatua. Bertan zegoen (dagoeneko desagertuta dagoelako)oso onak omen ziren urak: "aguas vitrioladas como las de Sara".Alegia, sulfatoz betetako urak.

• Etxeberri-Soro baserria. 1652koa da bere lehen aipamena. Hutsik dago. Ugarriaga baserriaren azpian kokatzen da.

Baserri honetatik Galartza errekarantz jotzen dugu, bertan dagoen zubitxo bat zeharkatuz. Behera doan bidea hartzen dugu 1971ean desagertu zen "Los Vascongados" trenbideraino edo Galartza baserriraino. Hemendik hasten da gorantz Besagastira daraman antzinako bidea.

• Besagasti baserria. 1391ean lehendabizi aipatua. Hutsik. Ez du zer ikusirik garai bateko baserriarekin (XVI. mendekoarekin). Gaur egun zaharberrituta dago, eta bere zurezko egitura ederra du ikusgai, bere garai bateko xarma adierazi nahian. Hemendik hasten den beste bidexka bat hartuz, gorantz ...

• Mendiola baserria. 1629ko aipamena da lehena. Hutsik. Arbelez eginiko aurrealde arkoduna, antzinako egurrezko leihoak ere ikus daitezke bertan.

Santa ANA(XIII-XIV. mendekoa). Azpian, berriz, Santa Ageda ermita

• Santa Ageda baseliza. Antzina batean San Lorenzori eskainita (Sallabente izena ere bertatik dator), herri arkitektura mailan interesgarria, batik bat bertan gordetzen zelako Santa Ana irudia, XIII-XIV. mendekoa jotzen zena. Otsailaren 5ean ospatzen da bere jaia, nahiz eta ospakizuna domekara pasatu. Bertan ogia eta haziak bedeinkatzen dira batez ere. Erretaulan ez dago bere Andramaria, egun Donostiako Elizbarrutiko Museoan dagoelako. Izan ere, 1984ean lapurtu eta berreskuratu ondoren, bertan gordetzen da. 

• Untzarri baserria. 1391ean ere aipatutakoa. Hutsik. Baserriaren aurreko ohol-egitura interesgarria du.Hala ere sarri eroritako baserria. Erreta ere bai, 1955eko abenduaren 23an azkena.

Eta bertatik aurrera hasten den porlanezko bidea jarraituz (1968an egin zena), Uzarragako bidearekin topo egingo du. Hemendik Antzuolara kilometro bat pasatxo dugu.

ANTZUOLAKO BASERRIKO EGUTEGIA HILABETEKA

Urtea zatitzeko orduan, jarduera desberdinen arabera zatitzen dugu bera. Horrela, urte eskolarraz hitz egiten dugunean, irailean hasi eta ekaina arte doan egutegia dela badakigu. Are gehiago, urte naturalaz dihardugunean, urtarriletik abendura doana dela jakin badakigu. Bi egutegi-adibide hauek dira, agian, gehienontzat, gertukoenak eta ezagunenak.

Hala ere, arestian aipatutako egutegiek, antzerako ezaugarriren bat baldin badute, hori da gizakiok “antolatutako” egutegiak direla; egutegi artifizialak direla, alegia. Eta hau horrela bada, zeintzuk dira naturalak? Naturak berak markatzen ditu ekosistema desberdinen arabera, egutegi propioak, eta horren arabera mugitzen dira gizakiok. Baserrira hurbildu besterik ez dago konturatzeko bertako lanak ez duela arestian esandako urte naturalarekin zer ikusirik, baizik eta inguruenak berak jarritako zikloen arabera egindako egutegi bat (urtaroetan banatuta) jarraitu behar izaten duela baserritarrak.

Kristautasunak ziklo natural hauek bere gain hartzen hasi zenean, zaindari baten izena jartzen hasi zen bakoitzari. Beraz, normala da, bada, garai zehatz eta sinbolikoetan ez dakigu zein zaindariri gauzak eskaintzea eta eskatzea, gure antzinako arbasoek, kristautasuna etorri aurretik, beste norbaiti egiten zioten bezala.

Antzuola, 1915. urtean.Gari zailak ikus daitezke

Hala ere, denbora oso azkar doan garai honetan, gero eta baserritar gutxiago bizi da baserritik, eta egutegi berezi hau desagertzear dago.

Baina noiz hasten zen, bada, nekazal-egutegi hori? Denboraz aspalditik, garia bera etxeratzen hasi zen unetik. Garai hartan, eta duela gutxi arte, nahi eta nahiezeko jatordua lortzeko izango zen hazia ereiteko unearekin, hasten zen egutegi hori.

Sinbolikoki, kristautasunari begira, Santa Katalina eguna (azaroak 25) jo izan da gari-hazia ereiteko eguna. Beraz, bertatik hasten da baserriko egutegi hau, eta, gu ere, hutsetik hastera goaz, garai bakoitzeko ezaugarririk nagusienak aipatzen joango gara.

• AZAROAK (Azaroak 25. Santa Katalina)

Gure esanetan azaroari *“zemendixa” esaten zitzaion.

Esan bezala baserrian urtea Santa Katalina egunean edo garaian hasten zen, garia ereiteko unean, eta horrekin lotuta badago esaera bat zera esaten zuena Antzuolan:

“Santa Katalina astia

garia ereitteko astia”.

Aldez aurretik, nola ez, garia ereiteko lurra prestatu beharra egoten zen:

“Garia, artoa aurretik izandako tokian sartzen zenez, prestatu beharra egoten zen. Lehenik eta behin, artarra erabiltzen zen belarrak kentzeko. Lehen lana, beraz, lurra garbitzea izaten zen. Ondoren, lurra landu beharra egoten zen, eta horretarako garai batean laia erabiltzen bazen ere, goldamuturraz eta goldenabarraz egiten zen lan berori. Beraz, *“sotaskia” alde batean gelditzen zen golda pasatzerakoan. Hau egin eta gero, eta lurra berdintzeko, larra eta trailua pasatzen zen.Belarra moztu beharrik ere ez zegoen, goldeak berak *“sopizarra” izaten zuelako; hau da, goldatzen zihoanean belarra mozteko aparailua.Behin lurra prestatuta, garia ongi ereiteko, *“asatsa” erabiltzen zen; hau da, gida bat garia non sartzeko eta baba hazia non sartzeko ere. Orduan gariarekin batera, baina denboraz beranduago, baba ereiten zelako. Andre gizonak *“hazikotzaria” hartuta, bada, garia ereitera joaten ziren, zabal-zabal soroan sakabanatuta.Garia ereindakoan jaitxo bat ere egiten zen: *“galapari” izenekoa; hau da, familiakoek eta laguntzaileek egiten zuten afariari esaten zitzaiona”.

Garotara joateko, mozteko, batzeko eta etxeratzeko ere garaia izaten zen. Artoa kenduta, batu eta zuritzeko garaia ere izaten zen.

Berakatza atalak ere sartzen ziren, punta gora begira. San Pedro egunean –garia biltzen hasi aurretik- jasotzen zen berakatza.

• ABENDUA

Ardiak menditik jaisten zirenez, aurretik heziak edo *histurak errepasatu eta itxi egiten ziren.

“Egurretia” egiteko garai ere izaten zen, menditik ekarri, moztu eta kalean saltzeko.

Satsa eragin, besteak beste San Jose egunean gariari botatzeko ere egiten zen. Hau oso lan nekagarria izaten zen.

• URTARRILA

Lan urriena, arinena hilabete honetan izaten zen baserrian.

Hesiak itxi, konpondu ere egiten zen.

Ardiak etxean egoten zirenez zaindu egin behar izaten ziren.

Etxe inguruko, zelai eta mendietako zikinak kenduz, garbiketak egiten ziren.

Su egurra ere ekarri behar izaten zen menditik: moztuz, batuz eta etxean lakatzak moztuz, ondoren kalera eramateko: 

“Plazako baskulan pisatu ondoren saldu egiten zen. Garai batean, kaleko etxe guztiek beheko sua zeukatenez, egurra beharrezkoa izaten zen; ez zegoen ikatza erabiltzeko ekonomikarik. Bazterretxe izan ei zen Antzuolan –1930. inguruan- lehen sukalde ekonomika jarri zuena, eta horrela ikatza erabiltzen hasi ziren kaleko etxeetan”.

• OTSAILA

Garia ordurako ernalduta, berdetuta, egoten zenez, area hartu eta idiarekin “aretu” edo jiratu, lurra biguntzeko, egiten zen.

Baita gariari botatzeko sahatsa zehetu ere. Hau hil beheran egin beharra egoten zen, bestela sahatsa hondatu egiten zen.

San Blas (otsailak 3) inguruan ere bildotsak etortzen hasten zirenez, erne ibili beharra egoten zen.

 

Elutsa baserria, gaur desagertuta, Uzarragan

• MARTXOA

San Jose inguruan (martxoak 19) sahatsa botatzen zitzaion gariari.

Menditik otarra ekartzen zen artoari, ongarri bezala, sahatsarekin nahasturik, botatzeko. Menditik moztuta, *leran eta gurdian ekartzen zen.

Patataren lurra prestatu, eta patata soroan edo ortuan sartzen zen:

“Antzina ez zen jango, baina guk bai. Derrigorrak ekarri du patata jatea. Lehen baserritarren janaria gaztaina eta erremolatxa zela esaten zuten; gero derrigorrak artoa eta patata jatera eraman gintuen. Animaliek aurretik jaten zituztenak (txerriak, behiak eta jaten zituztenak), gero pertsonak jaten hasi gara.. Dena dela, garia eta artoa ere izan dira guretzat janari oso inportanteak”.

Egurretan ere egin behar izaten zen.

Etxeko animaliak zaindu ere: oraindik barruan zeuden behiak eta kanpoan, baserri inguruan, menditik jaitsita, zeuden ardiak.

• APIRILA

Lurra ez galtzeko, zaindu behar izaten zen:

“Arbia kentzen zenean eta bera landatutako lurra behera jaitsita egoten zenez, lurra jaso beharra egoten zen. Horretarako auzokoei deitu, eta auzo lagunean, denok ilaran jarri eta zakuetan lurra sartuta bata besteari emanez, lurra jaso egiten zen soro gainera. Langintza hori egiteko, lurra sikua egon behar zen”.

Ondoren, prestatu lurra artoa sartzeko. San Prudentzio egunetik (apirilak 28) sartzen zen artoa. Langintza honekin ere badago esaera bat, zera esaten duena:

       “San Jurgi (apirilak 23) artoa ereitteko goizegi”.

       “San Markos (apirilak 25) artoa ereindda baleoz”.

 

Aste Santuak, 1915. urte inguruan

• MAIATZA

Maiatza izaten zen, hala ere, artoa sartu edo ereiteko garaia; baina baita:

1.     baba sartzeko –aldiko hiru ale zulo bakoitzean-,

2.     eta erremolatxa,

3.     eta “alpajia” edo “forrajia” ere.

Garia ahalik eta gehien jorratzeko unea ere izaten zen.

Letxuga eta tomatea ere sartzen zen:

“Letxuga jaten zen gero, udan, baina gatz barik, azukrearekin jaten zen, eta oso ona egoten zen, nahiz eta inguruan euli pila bat egon azukrearen inguruan.  Ozpina eta olioa ere egiten zitzaion. Tomatea ez zen orain bezala entsaladan jaten, baizik eta zartagin gainean pure bezala egin eta jaten zen!”.

Ardiak mendira jasotzeko garaia ere izaten zen, baina eguraldiaren arabera izaten zen.

Neguan barruan egonda, etxeko animaliak kanpora ateratzeko garaia hasten zen; sartu irtena egiten zen: “- Konturatu behar gara lehen orain baino zelai gutxiago zeudela; denak soroak zirela, hau da, landutako lurrak; beraz, behiek-eta ez zeukaten sail handirik ibiltzeko, orain bezala”.

Orduan hasten zen, baita ere, belar-ontza.

Konjuruak egiteko garaia ere bazen:

“Udaberrian abadeak ibiltzen ziren auzoz-auzo, baserriz-baserri, etxeko lurrak eta animaliak bedeinkatzen. Akolitoak edo sakristauak etortzen ziren abadeekin baserrietara eskuan otar bat zeukatela. Sotanaren gainean abadeak tunika zuri bat zuela, otoitz liburua ateratzen zuen eta soroei begira otoitzaldia egiten zuen, latinez. Guk entzun. Aldi berean, etxean Pazkotatik gordeta geneukan ur bedeinkatua baso baten ekarri, sartu bertan Erramu egunean ere bedeinkatutako erramu lakatz bat, eta laboreak gure Jaungoikoak gordetzeko esanez gaitz, haize, hodei eta besteengatik, abadeak bazter guztiak bedeinkatzen zituen. Langintza honen ordez, baserritarrak dozena bat arrautza-edo ematen zion apaizari, akolitoak edo sakristauak hartu eta otarrean sartzen zituenak.  Kargatuta joaten ziren, beraz, kalera! Honekin lotuta badago esaera zahar bat esaten zuena: - Badator belia arrautzetara!”.

• EKAINA

Artoa eta garia jorratu beharra ere egoten zen.

San Juan eta San Pedro egunean belarra moztu, sikatu,  eta barrura erretiratzen zen; beste batzuk, berriz, kanpoan lagatzen zituzten *belar-metak edo *belar-suhatzak eginez. Gariarekin ere antzerako gauza egiten zen.

Ardiei ilea mozteko garaia ere izaten zen. Artilea herrira etortzen ziren traperoei saltzen zitzaien.

  

San Martzialak, 1960. inguruan

• UZTAILA

San Fermin eguna garia biltzeko garaia (ebaki, batu, jo...) iritsi zela adierazten zuen.

Belarra mozteko unea ere bai.

Beste hainbeste artoa jorratu eta *“miazteko” edo entresakatzeko ere, bestela elkar jaten zirelako.

Kipulak jasotzeko eguna ere izaten zen.

 

Lausagarreta baserria. Atzean Uzarraga

• ABUZTUA

Sarritan abuztua garia jotzeko eta batzeko garaia ere izaten zen. Garia mozten zenetik jaso arte hamabosten bat egun metatuta egoten zen soroan.

Garia kendu ondoren, bera egondako soroa arbia sartzeko prestatzen zen, eta komeni izaten zen abuztuaren erdirako (12-13-14 egunerako), San Lorentzo edo Andre Mari egunerako, ereinda egotea. Honekin lotuta badago esaera zahar bat esaten zuena:

“San Lorenzo esku baten sua eta bestean ura”.

Arbia sartzeko eguna, gainera, zaindu behar izaten zen:

“- Arbia oso delikatua da, eta bere unean sartu behar izaten da. Berandu bazen gari jotzeari laga, lurra berriro goldatu, area pasatu, satsa bota eta arbia sartzen hasten ginen”.

Herriko jaiak ere izaten ziren, baina ordurako baserri lanak bukatuta egoten ziren: garia jasota eta arbia ereinda. “- Herriko jaiak abuztuan egitearen arrazoi nagusia hauxe zen: ordurako baserriko lan inportanteenak bukatuta egoten zirela. Esaten zutenez, antzina, maiatzean jartzea ere pentsatu ziren herriko jaiak, baina oraindik baserritarrak lan asko egiteko garaia izaten zenez, abuztura pasatzera erabaki ziren”.

Mendiko belarra jasotzeko egunak ere izaten ziren.

San Bartolome egunerako ere aharia etxeratu egiten zen, ordurako *“arkera” hasita zegoelako. Komeni zen etxera ekartzea bestela aharia edozein artaldetan sartzen zelako.

Ikazkinak ikatza egiten ere hasten ziren, eta horretarako neguan moztutako egurrak erabiltzen zituzten:

  

"Herrian ugari egiten zen ikatza. Askok Bergarako Altos Hornosen saltzeko, baina baita errementerietarako eta etxeetarako ere. Etxean plantxetarako eta hornilloetarako erabiltzen zen ikatza; kerik ateratzen ez zuen ikatza zelako. Pagoa, haritza eta gaztaina izaten zen egurrik erabiliena ikatza egiteko: gaztainaz egindako ikatza errementarikoak-eta zeramaten; oso preziatuta izaten zen; motela izaten zen eta egur-ikatza ez zen alferrik galtzen; berehala emendatzen zen, ez pagoa eta haritzaren bezala, betirako sua izaten zutena!”.

 

Lana eta aisialdia. Herriko antzerkilariak

• IRAILA

Arbi jorra izaten zen; oso luzea eta neketsua; “- *“bakandu” ere egin behar izaten zen-eta!”.

Babagorria eta artoa irailaren erditik jaso egiten zen. Ondoren artazuriketa etortzen zen, baba kendu edo aletu... eta arto-ganbaran jartzen ziren artaburuak, babarekin batera ongi sikatzeko.

Artoa oso janari garrantzitsua izan da baserrian:

“Artoa jatordu ederra izaten zen denontzat: behiak, oiloak... ere jaten zutena. Etxekoentzat ongi eralgitako arto-irinarekin, labean sartuta, arto ogi ederra egiten zen; besteak beste, goizean esnearekin hartzeko edota baita *taloak egiteko ere”.

Abuztuan ez bakarrik, irailean ere ikatza egiteko garaia izaten zen.

• URRIA

Udazkenera begira, baserriko lanak gogortu egiten ziren:

 “Baserrirako hilerik gogorrenetakoa. Garia biltzeko unea gogorra izaten bazen ere, baina orduan eguna luzea izaten zen, orain, udazkena izanda, eta eguna moztuta, lan asko egiten zen baserrian: garoa moztu, bildu, jaso eta ekarri behar izaten zen, eta horretarako hiruzpalau pertsona behar izaten ziren mendira joateko. Andreek, berriz, bazkaria eraman behar izaten zuten. Etxean ere ez zen lan faltarik izaten, animaliak zaindu behar...”.

Gaztainak batzeko garaia ere izaten zena, baina baita artoa eta babarena ere.

Arrosario Santua errezatuz, arto zuriketa ere egiten zen: “- Artaburua otarrera eta lastoa ganadura”, esanez.

Aharia etxetik mendira eramaten zen ardiak-eta ernaltzeko, eta ondoren etxera ekartzen zen, bestela edozein artaldera joaten zelako.

Etxe zuriketa ere egiten zen: sukaldea, gelak, zalditegia... zuritzen ziren, baina horretarako ez zegoen egun berezirik:

“Eguraldi onak aprobetxatzen ziren. Zuriketa kare biziarekin egiten zen, arropak garbitzeko añil pixka bat botaz, honek zuritasun gehiago ematen ziolako. Bi emanaldi ematen ziren. Zalditegian egiten zenean, animaliak kanpora ateratzen ziren. Dena zuritzen zenean hura izaten zen aldaketa!”.

Informazio gehiago:  

http://www.ahotsak.com/antzuola/pasarteak/ant-045-003/ 

Iturriak: 

Ramirez de Okariz Telleria, Iñigo (2003). Antzuolako ohitura zaharrak. Antzuolako Udala.