ANTZUOLARRAK AMERIKETARA XIX. MENDEAN

Behin edo behin komentatu dugu etorkinen kontua ez dela euskaldunentzat fenomeno arrotza, izan ere gu geu etorkinak izan garelako XVI. mendetik hasi eta XX. mendearen erdi aldera arte. Bada zerbait, ezta?

Jendeak ez zuen nahita alde egiten bere jaioterritik, beharrak hala bultzatuta baizik, eta, gurea, Bizkaia eta Gipuzkoaz ari naiz bereziki, oso lur antzua zen herrigune eta baserrietan bizi ziren herritarren beharrak asetzeko. Horregatik, gosea saihesteko eta diru bat irabazteko, alde beharra izan zuten herritarrek: Kuba, Argentina, Peru, Mexiko ... izan ziren joandako antzuolarren destinoak.

 LICENCIA PARA PASAR A ULTRAMAR 

Joandako askoren berriak badauzkagu artxiboan, beste askorenak, berriz, ez, betirako galdu dira. Guk, honetan, XIX. mendean alde egindako herritar batzuen berri izango dugu, eta horretarako hainbat dokumenturen lekukotza ere erabiliko dugu, hau da, 1841etik hasi eta 1860ra doazenak, hain zuzen ere. Lagin bat besterik ez da, baina adierazten duena garai hartan herrian bizi zen egoera ez zela oparoena. Jendeak alde egin behar izan zuen arrazoi desberdinak tartean:

DATA	DESTINOA	NOR
1840/09/16	LA HABANA	JUAN BAUTISTA DE UNANUE
1840/10/09	MEXIKO (DOLORES)	JOSE GABRIEL DE NARVAIZA
1841/06/18	MEXIKO	DOMINGO DE ITURBE
1841/03/20	MONTEVIDEO	JUAN CRUZ DE MADINA
1842/02/03	MONTEVIDEO	PEDRO ANTONIO DE AGUIRRE
1847/09/25	LA HABANA	IGNACIO DE ARAMENDI (EZKONDUA)
1856/08/23	BUENOS AIRES	MANUEL DE AZCARATE (AROTZA)
1859/10/29	BUENOS AIRES	SEBASTIANA IDELFONSO DE AGUIRRE
1860/02/05	LA HABANA	JOSEFA DE AGUIRRE (22 URTE)
1860/01/26	PERU	JOSE YGNACIO DE ARCELUS

Beraz, kasu bakoitzean dakigu  nor zen joan behar izan zen herritarra eta nora; hainbatetan baita bere adina eta lanbidea ere. Aldi berean jakingo dugu beste hainbat kontu, izan ere joan aurretik aitortza batzuk egin behar izaten zituztelako, besteak beste ez zutela inongo zigor penalik ezta beste betebeharrik ere lurraldean. Zerbait izanez gero, ezinezkoa egiten zitzaielako joaterik. Alegia: “deviendo para obtener el correspondiente pasaporte dar fianza de no tener en el pais compromiso alguno de ninguna clase que le impida ausentarse”. 

 NORABIDE BAT: 

CIUDAD DE MEGICO

Bide batez, joaten zenaren kargu ere egin behar izaten zen senidetako bat, eta bere gain hartuz zetozenak. Alegia: “no trata de substraerse a ningún procedimiento judicial, ni tiene compromiso, ni impidimento que obste su marcha, ni fuero militar, pero si acaso lo tubiere se obliga el otorgante como su fiador que por tal se constituye a responder…”. 

Hauek izan ziren, adibidez, joan zirenen fiadoreak:

• Domingo de Iturbek bere aitaren baimena, Pedro Antonio de Iturberena, lortu zuen. 
• Pedro Antonio de Aguirrek bere anai nagusia zen Antonioren onarpena izan zuen. 
• Jose Ygnacio de Arcelusek, ezkondua, Jose Antonio de Ugarte, Raimundo de Leturiak eta Jose Ignacio de Arangurenek hartzen dute bere gain.
• Josefa de Aguirrek, ezkondu gabekoa, Juan Jose de Urangak, Pedro de Arinek eta Jose Letek eman zuten bere fidantza. 
• Jose Domingo de Azcaratenak, berriz, Fermin de Madariagak, Manuel de Letek eta Javier de Arruek. 
• Sebastiana de Aguirrenak, Jose Antonio de Murguiak, Esteban de Larrañagak eta Manuel de Lamarianok.     
• Ignacio de Aramendik, bere emaztea zen Josefa Pablo de Aguirrerenak. 
• Juan Bautista de Unanuek bere ama zen Maria Josefa de Oruek. 
• Juan Cruz de Madinak, bere gurasoek eman zuten: Ygnacio de Aramendik eta Josefa Pablo de Aguirrek.

 ESCRITURA DE FIANZA

Arrazoiak joateko zeintzuk ziren? Adibidez, Jose Ygnacio de Arcelusek garbi dauka: “a labrar su fortuna”. Arrazoi bera adierazten dute Jose Domingo de Azcaratek edo Sebastiana de Aguirrek. Ignacio de Izaguirrek, berriz, ez dakizkigu zeintzuk, baina “arreglar negocios de familia”. Badago joaten dena “a reclamar la herencia de Antonio de Orue, su tio, vecino que fue de Matanzas”. 

Batzuk inongo loturarik gabe joaten baziren ere, bazeuden batzuk Ameriketan senideak zeuzkatenak. Adibidez, 

• Domingo de Iturbek bere lehengusua zeukan Mexikon: Gabriel de Iturbe. 

• Edo Sebastiana de Aguirrek Buenos Airesen zeuzkan bi anai: Jose eta Domingo de Aguirre. 

• Ignacio de Aramendik La Habanan omen zeukan zain Ignacio de Izaguirre. 

• Juan Cruz de Madinak, adibidez, “en llamamiento de sus parientes”. 

• Jose Gabriel de Narvaizak bere senidea zen Francisco Antonio de Larrinuak deituta.

Normalean ezkondu gabekoak baziren ere, badago kasu bat bera familiarekin, emaztearekin, joan zena: Jose Ygnazio Arcelus.

Edo emaztea Antzuolan laga zuena ere badago: Ignacio de Aramendi.

BESTE NORABIDE BAT: CIUDAD DE MONTEVIDEO
 

Gizonezkoak baziren ere nagusi joaten zirenak, Maria Josefa de Aguirre bakarrik joan zen Perura. Edo Sebastiana de Aguirre Buenos Airesera.

Herritar ausartak, haiek!!!

Iturriak

• Antzuolako Artxibo Historikoa. Paper solteak.